Chin miphun hna hi an um rih maw? an dih cang maw? Ne Win san lio ah ralkap bawi pakhat adam rih mi nih bia halnak a um?
April 30, 1962 kum ah Burma ralkap Bawi General Ne Win nih ralkap tha zang hmang in, Myanmar ram ah nawlngeihnak alak hnu thlakhat nak ah, radio in ram hruai a tim ning “Burmese way to Socialism’ arak phuan chuah asi, Ralkap thazang hmang in Myanmar ram cu, arak hruai kha asi, kum 26 chung bak arak hruai ah cun, South East Asia ram chung ah, ram ţhangcho ngai mi le vawlei chung thil man sung lawi ngah bik ram, Myanmar ram cu vawlei cung ah ram sifak bik ah arak chuahter kha asi, U Ne Win nih ram le miphun an chiatter ning hi a rapthlak ning hi, minung holh in chim fian khawh zong asi lo hrimhrim khi asi apoituk hringhran mi asi.
Kum 1580 ah khan Myanmar ram thacho lio kha asi, Bawi bik Bayin Naung can lio ah khan Kawl ram nih atu ah Manipur, Assam le Thailand ram hna khi ahuam tel dih khi asi, Ne Win-nih ralkap acoyah nih kum 1962 in kum 1988 tiang Dictatorship top down cunglei nawlngeihnak in kawlram hi akan uk khi asi, mah lio ah Burma min cu Myanmar tiin a um cia mi cu kan thlen tiah achim ko hmanh ah, kum 2016-ah Human Development Index-ah vawlei ram 188 chung ah 145 sifak ram chung ah atel cang kha asi, Kum 1980 hrawng in Myanmar ram acoyah nih ram dang he isumdawnnak ding, Foreign exchange a ngei ti lo hrimhrim kha asi cang.
Vawlei ram dang hna nih an bawm cu chim hlah, khua zei ram hmanh nih bawm duh lo in sanction an pek deuh deuh khi asi, mah hnu ah cun An ram tangka zong vawi 2 tiang man ngei bak lo in an thither kha asi, mah hnu le bang cu ram chung ah sifak retheih hramthawh khi asi cang, ram chung um mi hna nih ram dang ah kuli riantuan ding ah hmunkip keng kip ah an ithekdarh khi asi, North Korea style bantuk deuh in an ram mi hna riantuan nak in tangka lut mi hna khi acoyah tangka lut bantuk khin ram chung ah tangka lut chuak khi asi ko, Myanmar ram hi ram than gai ngai mi asi, buh/facang chuak tamnak ram le buh/bal tamnak ram tha asi, zei poh lei ah mah le mah ei kawlnak lam ngei ceu mi kan si, acoyah bawmnak ngah timi si lo in acoyah tu nih mipi tangka ahngahnak deuh khi asi, mipi tangka he ram an hruai kan ti ah cun kan palhtuk hnga maw?
Ne Win kha a min tak tak cu Su Maung a si, kum 1911 ah khan Paungdale khua ah arak chuak, University College, Rangoon-ah kum 1929-1931 karlak ah khan an cawn/kal mi asi, Burma ram zalongnak ramkheltu hna chung ah a tel ve mi asi, Ralpi II-nak lio ah khan Japan he tuanti in, British an doh China ram Hainan province-ah Burma student hna nih ralkap training ah minung 30 chung ah khan a tel fawn, Kum 1943-45 karlak ah khan Japan acoyah support tu Burma National Army-ah khan ralkap officer a si, Japan acoyah nih cun an bia kam tlam atlinter lo caah, British he tangti in Japan anrak doh let than hna, kum 1948 January thla 4 ah khan Burma ram nih British lak ah zalonnak tlamtling tein Independence anrak hmuh kha asi.
Myanmar ram Prime Minister hmasa bik U Nu nih khan Myanmar ram cu, Buddhist biaknak ram ah phuan a tim caah, mah cu tlangcung pawl nih duh lo in, ramtang ralkap/raw arak dir/chuak kha asi, U Nu nih tih ngainak angei lo caah, mah tlangcung ralkap hna chimihter ding ah cun, U Nu nih Ne Win cu temporary acoyah tlaih piak ding ah le Prime Minister sinak tlaihter rih ding ah sawm asi, Kum 1960 ah Myanmar ram general Election thimnak ah, U Nu pawl nih fiang tein teinak an hmuh than khi asi, Myanmar ram ithen darh nak in tiah Ne Win nih cun ralkap thazang hmang in, Nawlngeihnak an lak kha asi, The Revolutionary Council of the Union of Burma a dirter, atang ah ralkap Bawi long te sinak Officer rank pek arak si.
Ram pumpi sumdawnnak le industry vialte hna cu, acoyah caah alak dih hna (nationalized) khi asi, Cawnnak School vialte hna zong acoyah school ah thlen dih in, Mirang le ram dang Vai hna an thawl/hnawt chuakter dih kha asi, Mirang holh hlonh in Kawl/Burma holh in cawnnak Text book vialte hna cu Kawl holh in cawnter dih ding in ram pumpi ah kalpi asi, Kum 1964 hnu ah cun Burma ram pumpi ah Ralkap dir mi “Burmese Socialist Program Party” political party longte dir sinh asi, mah hnu in Ne Win cu dictator taktak in ram uknak anrak kalpi cang kha asi.
Kum 1988-ah democracy duh ruang ah ram pumpi buainak arak chuak than kha asi, Ne Win nih BSPP chairman sinak idin tak in, BSPP cu State Law and Order Restoration Council tiin a min an thlen than, kum 1990 hrawng tiang cu Ne Win hi a lang lo lei ah, nawlngeitu asi lai tiah an zumh kha asi, Kum 2002 March 2 in tlaih an si, In pakhat ah chiah dih in (house arrest) in an chiah, case an tuah piak lem lo khi asi, kum 2002 December 5 ah khan a nunnak aliam arak si.
Democracy kal ning in lam tlawmpalte zalongnak a um, mah lio zong ah ahram tlaihtu cu ralhrang pawl thiamthiam asi tik ah, sumdawnnak lei hna khi ralkap Bawi le an chungkhar le foreign company lian hna karlak ah, thil tampi transparency ah kalpi lo in athlithup in, amiak mi vialte hna cu Ralkap Bawi hna caah share arak ngeihnak asi, ram chung mipi hna caah zeite hmanh covo ngahnak an ngei ve lo, Mipi tampi hna nih an tuah khawh tawk cu, ram dang/Foreign ah riantuan ding ah kal khi asi, atam bik cem kalnak ram cu, Thailand, Malaysia, Singapore, China, Korea hna ah hin, atam bik cem riantuantu cu Myanmar ram chung mipi hi asi ko, ralhrang pawl nih mah tluk in ram chung mipi le Rohingya an tuarter nak kong ah, Aung San Suu Kyi nih Myanmar ralkap aiawh in aiawh in, International Court of Justice (ICJ) ah The Hague khawkhan lairelnak hmaika ah December thla ah a dir piak mi kha cu mak/khuaruah hark an ti ceu ko khah mu!
Mah caah cun The City of London Corporation (CLC) nih “non-violent struggle over many years for democracy and her steadfast dedication to create a society where people can live in peace, security and freedom” tiin Nobel Peace Prize laureate Aung San Suu Kyi sin ah Upatnak laksong, the freedom of the city, kum 2017 May thla ah an pek mi cu kum 2020 March thla 6 ah khan an lak piak than tiah kanrak theih ko kha asi, vawlei ram ropi hna nih hin Myanmar ram ah ralkap pawl nawlngeihnak le Dictatorship uknak phung hi, theih lo mi tampi an um tawnkhi asi, Aung San Suu Kyi dirhmun ahar ning zong theih ceu asi ko, Ne Win san lio ah ralkap Bwai pakhat pension alak cang mi pakhat nih, Chin miphun hna hi an um rih maw tiah kan hnu lei deuh ah Khit Thit Media ah arak hal tiah theih asi, tlangcung miphun tlawm mi hna hi anrak ngai ve khi asi rua tiah Media ah arak langhter mi asi.