Nihin ni tiang ah Middle East buainak kan timi cu buainak hramthawh cu mah hi asi “1948 Arab–Israeli War”anrak turu ngai ngai hna khi asi??
“1948 Arab–Israeli War”anrak turu ngai ngai hna khi asi??
Kum 1948 (or First) Arab–Israeli War kha kum 1947–1949 Palestine idohnak pahnih nak le a dongh bik nak asi, British Mandate for Palestine a dongh hnu ah 14 May 1948 zanmui laifang lonh hnu ah, formal tein Idohnak hi hramthawh asi, mah ni zing ah cun Israel Declaration of Independence cu chuahter asi cang, Arab ram ralkap pawl/bu pakhat British cu May 15 zing ah khan Palestine ram chung ah an lut khi asi.
Kum 1947–1949 Palestine idohnak ah thihnak hmasa bik cu, 30 November 1947 ah khan Juda pawl phurnak bus pahnih an thuat lio khi asi minung zei maw zat nunnak aliam. [16] Arab le Juda hna karlak ah hin buainak le buainak long hi a um cang, kum 1917-ah Balfour Declaration le kum 1920-ah British Mandate of Palestine tuah asi hnu in, anmah hna le British ralkap hna karlak zong ah, buainak le buainak long long khi asi fawn cang, British policy nih Arab le Juda hna zong lungawiter khawh asi ti lo ngai ngai cang khi asi.
Arab dodalnak cu kum 1936–1939-ah Palestine ram ah Arab pawl lungawi lonak cu arak thang lian deuh deuh khi asi ve cang hna, Juda dodalnak belte cu kum 1944–1947-ah Palestine-ah Juda hna lungawi lonak ah arak cang ve fawn khi asi, Kum 1947 ah khan mah buainak um cuah mah lio hi, 29 November 1947-ah United Nations Partition Plan for Palestine pawm a si hnu ah, khuachung idohnak ah arak cang fawn khi asi, mah nih cun Palestine cu Arab ram, Juda ram, le Jerusalem khuapi huamtu ding ah Special International Regime-ah then tim nak ni Bethlehem ah hram thawh ni asi.
May 15, 1948 ah khan khuachung idohnak cu Israel le Arab ram hna karlak buainak ah arak cang kha asi, a hmasa lei ah Israel nih zalongnak a phuan hnu ah Israel le Arab ram hna karlak ah buainak arak cang kha asi cang mi asi, Aigupta, Transjordan, Syria le Iraq lei in expeditionary force hna cu Palestine ram ah an lut hna khi asi, [17][18][19][20] ralkap hna nih cun Arab ram hna cu an control hna, Israel ralkap hna le Juda hna umnak hmun zei maw zat an thuat cawlh hna kha a si, [21][22][23] Thla 10 chung bak idohnak hi British Mandate ram chung le Sinai Peninsula le Lebanon thlang lei ah a phan bik hna kha asi, idohnak can zei maw zat cu tawpter asi.
Idohnak ruang ah hin State of Israel nih cun UN-nih Juda ram caah atuah nak hmun cu a control hna, Mah pin ah Arab ram caah atuah mi hmun 60% hrawng cu a control hna khi asi, [25] Jaffa, Lydda le Ramle area hna zong a huam tel fwan, Galili cung lei, Negev tiva hmun cheukhat le Tel Aviv–Jerusalem lampi cung ah lampi kau ngai a um fawn, Israel nih West Jerusalem zong a control hna khi asi, mah cu Jerusalem le a pawngkam hrawng caah, international zone-ah tel ding in tuah mi asi, Transjordan nih East Jerusalem le West Bank tiah theih lar ngai mi cu alak, Aigupta ralkap nih cun Gaza Strip cu an lak kha asi.
1 December 1948-ah Jericho Conference-ah khan Palestinian aiawh 2,000 nih cun Arab pawl pumkhatnak tlamtling ngeih khawhnak ding hmalaknak caah, Palestine le Transjordan ifuntom khawm ding ah nawl asi, mah buainak nih hin Middle East ram pum ah mipi zeizia ithlen danglamnak fakpi in aphanter asi, Palestinian le Arab 700,000 hrawng cu Israel ram chung an umnak hmun in, an zam/tli hna, an thawl hna maw? Zei bantuk phun zong in an zam/tli hna mi cu, Nakba (“the catastrophe”) tiah an chim mi ah cun Palestinian ralzam [27] an sic ang khi asi.
Ralpi hnu kum thum chung ah khan Juda mi hna zong Israel ram chung ah an ithial lut ve hna khi asi, minung 260,000 hna cu a pawngkam Arab ram hna chung in Israel ram chung ah an lut ve hna khi asi,[28][29] November 29, 1947 ah khan United Nations General Assembly nih British Mandate of Palestine cu state pahnih, Arab pakhat le Juda pakhat le Jerusalem khuapi-ah ṭhen ding ah ruahman/tuaktan nak tuah le kalpi ding ah resolution ah pawm arak si.
General Assembly resolution on Partition cu Juda zatlang chung ah fakpi in lawmnak he anrak dawn hna kha asi, mah lio ah Arab vawlei zong cu thinhun nak nih fakpi in arak dawn ve khi asi ve fawn cu mu! Palestine ram ah cun thazang thawhnak tiang chuak cawlh in, phuba laknak le phuba laknak cu lam tampi in achuak cuah mah peng khi asi, British-pawl nih cun a rawlh duh ti lo kha asi, buainak cu idohnak hme/tenau asi peng ko mah cu boil over asi, mah cu rang tuk in full-scale civil war-ah arak cang kha asi, [31][32][33][16][34][35].
January ah Operation hna cu militarised arak cang cho peng cang hna, Palestine chung ah Arab Liberation Army regiment zei maw zat an irawlh hna cang, tipi kam ah khuapi dang dang hna pawngkam hrawng ah sector dang dang in an chuah dih ceu kha asi, Galili le Samari ram ah an umnak cu an thawnter deuh deuh khi asi, [36] Abd al-Qadir al-Husayni cu Aigupta in Idohnak Thianghlim ralkap zei maw zat he an ra hna, Volunteer sang zei maw zat lak asi cang ruang ah, al-Husayni nih Jerusalem-ah Juda mi 100,000 um mi hna cu, sawm in Aigupta hna cu rak dawnkhan ding in ready ter an si, [37] mah hi do let tim in Yishuv nawlngeitu hna nih cun khuapi chung ah armored vehicle 100 tiang convoy pek an tim si, nain relief convoy-ah mi thi an tam peng ruang ah operation hi a hmantlak lo ah acing khi asi.
March thla tiang khan Al-Hussayni- tactic nih theipar achuah cang asi, Haganah-ah hriamnam keng mi vialte hna cu, chiatter dih asi cang, blockade hna cu an tuan dih hna, khuapi chung ah thilri rak lut ding, Haganah member za tampi an thi cang fwan, Negev hmun hlat nak le Galili khuachak lei ah Juda hna umnak hmun ah um mi hna dirhmun cu, a chia deuh deuh khi asi, atu tiang ah hin Middle East buainak hi kanrak theih pengnak asi.