Ipuh min chiatter nak le Lih chim minchiatter nak “Defamation” kong ah civils mi nih theihhngalh arak hertuk mi cheu khat (Jail ah lut khawh le luat khawh nak cu)

Vawlei ah ‘technology’ le thiamnak asang deuh deuh nak ah kan lut cuah mah ve lio cang ah hin, vawlei ram pumpi hi fawite in, ‘modern telecommunications’ hmang in kan ipeh tlai dih khi asi cang, vawlei khat lei ah thil cang mi hna kha, second rau lo te ah thawng pang kanrak hmuh le theih cawlh peng cang khi asi, Mirum le mi sifak hna, khuate lei le khuapi um mi hna, cathiam le thiam lo hna zong thlei dan nak um lo in, a ho poh nih kan umnak in chung bak ah, Twitter, Facebook, Instagram, Youtube, Snapchat, Tiktok, Whatsapp le a dang hna, hmang in vawlei thil kan zoh ve khawh dih cang kan ti ah cun kan palh tamtuk lai lo.

Kan um kan kal, kan holh kan ka bia chim mi hna tete hi, social media-ah post le comment lei ah hin, miphun raltha bantuk in kan hmang hna tiah theih khawh asi, social media ah kan ralthat nak le kan ngam sangtuk mi belte hi cu, thil tih nung le mualpho nak ah akan dirter peng ko timi hi, theih bu tein ralrin nak le isum nak ngeih te in, social media hman hi kan herh ceu ko cang pin ah, thil tampi ah cawnchih peng hi kan her ceu rih ko in alang.

Kan mi lar, politician hna le pumpak/personal chimchiat nak ‘post’ le ‘comment’ hmuh ding hi atam ngai tawn khi asi, Minung pahnih khat zei maw tiah direct chim duh lo mi bia cu, social media group pakhatkhat ah raltha ngai ngai in post kan tuah tawn mi hna hi, mah nih cun zei hmanh sualnak ngei lo hrim in catial hmang mi zong kan um pah len fawn, Mi pakhat nih aduh lo mi pakhat kong avan tial cang ah cun, thawngpang fiang theih huha lo in Comment kan pek ve cem ceu hna hi, a rem lo ngai mi ca bia asi.

Bible-ah Jesuh nih sualnak a ngei lo mi nih khan, hrawhrangnu kha lung in den/sep hmasa ko seh tiah, Jesuh nih ati tik ah, a ho hmanh nih den/sep hmasa ngam lo in an lung ken cu thlah in hnulei ah ithawn pah in an zam tak dih ko kha mu! Thil sual atuahtu nih cun kan mah nih soisel herh lo in amah nih thei par a zun te lai cu mu! Mahruang ah cun lungfim tein social media hman le isum khawhnak lungput he ralrin tein hman thiam hi mikip nih kanrak herh ceu mi asi.

Zei asi zong ah Social media hmannak kong ah he peh tlai in thil pawimawh bik pakhat cu, ‘Ipuh min chiatnak’ (Defamation) kong hi, chim fiannak karak ngeih t alai:- Defamation/ipuh min chiatnak kong hi India Penal Code Chapter 21 ah hin chiah asi, Section 499 nih hin a chim fian nak le Section 500 ah hin a hremnak tarlang asi, Indian Penal Code (IPC) nih a chim fian nak ah cun-Mi a ho poh holh in siseh, catial in siseh, midang rel khawh ding phun siseh, theihthiam ah siseh, hmuhkhawh ding ah siseh, tim hrimhrim ruang ah le mah an thil tuah mi cu theih bu in, mi dang minchiatter or mualphoter thil tuah asi, mah thil tuah ruang ah hrem khawh asi.

Minchiatter nak ah midang hmuh ning ding zong ah, an nungcang ṭhatnak hna, an minung sinak ah minchiatnak effect ngeih khawh thil le ipuh min chiatnak (defamation) ti hi asi, Mithi cang kong hna zong ah siseh, a kong ah ipuh min chiatnak cu, amah cu rak dam rih siselaw an caah minchiat khawhnak phun asi sual ah maw? Mah hna upat tihzah sinak aniamter khawh pin ah, pumpak si lo Company siesh, Association siseh, ipuh minchiatnak tiang ah hin ahuam dih ko khi asi.

Amah belte cu ipuh minchiatnak nih hin atang lei mi hna hi cu ahuam tel lo:-

  1. Mipi zatlang nun thatnak ding ah bia dik chim langhter nak.
  2. Mi nih thiltha deuh a si beisei in acoyah riantuan, a riantuan nak kong ah an hmuh ning an chimnak.
  3. Thiltha deuh a si beisei in,mi thawng pang, mipi zatlang hruainak nak pum a peknak (public question) kong achimnak,
  4. Court kal ning le a bia chahnak phuan zar nak.
  5. Court bia chahnak kong ah court-ah bia theipitu kong ah, thiltha deuh beisei in mi nih an hmuh ning chimnak.
  6. Catial tu maw, Bia chimtu maw, a ngeitu bik maw nih mipi ruah ning an lak khawmnak zulh deuh in an ruah ning langhter nak.
  7. Thiltha deuh a si beisei in, a kong ah ning cang in nawl ngeitu nih adanglam (censure) a asi nak.
  8. Thiltha deuh asi beisei in nawl ngeitu dik tak sin ah ipuh nak.
  9. Mi dang hna thatnak ding deuh asi beisei in, a kong kan itheihter nak.
  10. Mi dang hna maw, mipi zatlang ah maw, thatnak ding ah beisei in, a kong chim nak.

India ram ah hin Defamation hi Civil Case le Criminal Case bantuk in, a kal khawh veve, Civil Court-ah cun a submit tu nih thiam a co asi ah cun, (monetary compensation) liamnak pek ding in, Court nih biachahnak atuah khawh, Criminal Court belte ah cun, acung ah kan hmuh bantuk in, sual tuahtu nih thiam a co lo ah cun, kum 2 tiang thawng thlak khawh le tangka liamter khawh a pahnih in rempiak khawh asi.

IPC tang ah defamation nih hin Constitution of India Article 19-nak kan duh lei chim khawh nak le tarlan khawhnak diknak covo (Freedom of Speech and Expression) kan ngeih hi, a kalh maw ti kong ah hin bia i-al nak a um tawn, bia i-al ding zong asi, mah thil cu Supreme Court zong nih arak ruah bal ko cang bantuk in ‘issue’ pawimawh ngai asi, Supreme Court nih cun 24th March 2015 ah khan, Constitution of India Article 19 (1) (a) a kalh a si tiin, Section 66A Information Technology Act (Punishment for sending offensive messages through communication service, etc) cu arak hlonh (struck down) cang kha asi.

Section 66A IT Act sullam cu “Mi nih computer he pehtlai thiamnak kaltlang in “sms” dawh lo ngai (offensive message) maw, a fiannak um lo asi tiah theih bu in, mi dang hna buaiter le thin phanter phun, hrocer nak bia kuat chih peng hna le arak dawn/ngahtu hna buaiternak, harsatnak zei maw phanter khawh ding bia (message) kuattu cu, kum 3 thawngthlak le tangka liam in hrem khawh asi, mah ‘message’ ah a chim mi nih hin video, hmanthlak le audio ikuatnak a huam tel dih khi asi.

Ipuh minchiatnak ‘Defamation’ IPC tang ah um mi hi cu, Supreme Court nih hin a humhak (held constitutionally valid) peng khi asi, Amah belte cu case inghahnak tlaklo, a fainter kho lo, tampi a lut khawh caah vennak ding in, case dang ah FIR mi nih police-ah a submit zawk zawk khawh bantuk in ti ve khawh asi lo, Section 19 9(1) Criminal Procedure Code nih hin Defamation bik ah FIR hmang in catial lut mi ah, Magistrate hna hi cognizance lak (case rak admit/pawm) a sianh piak lo, a tim mi thil lang cu, kan pumpak rights ‘Freedom of speech and Expression’ hi akan venpi nak siin alang.

Defamation hi Magistrate sin ah Complaint catial in submit hmasa a herh, Court/Magistrate nih cun case pawmtlak a si maw tiah, arak zoh piak hnu ah pawmtlak asi ah cun, (cognizance a lak khawh) a si, A sullam cu Police sin ah si lo in, Magistrate sin ah Complaint hmang in theihter a herh khi asi, an puh minchiatnak kha Lih (false accusations) a sizia kha, amah nih khan adongh tiang langhter (prove) a herh fawn mi asi.

A donghnak bik ah cun, bia dik chim hna, Social Media-ah post le comment hna ruang ah hin, Jail tan khawh asi, tangka tampi liamter khawh asi fawn, Mi dang chimchiatnak phun, social media-ah post peng mi hna, mi dang thuatnak hmanrua caah, social media hman peng hna, hi kan Khrihfa nunnak he akaih lo ngai mi le tuah lo hrimhrim hi nun pitling sinak langhtertu pakhat asi, Kan kutzungpi hmang in raltha ngai ngai bantuk in, Social media-ah ar-khuang peng in post le comment-hna ah hin, isumnak ngei le theihthiamnak kaupi ngei in mi caah santlai lo catial hmang ti hlah u sih Unau!!

#Julie Lalrinzami-CJM#