Tukum hi kan umnak vawlei pi hi alin/lum tuk deuh deuh ding hi mithiam hna le Scientist hna buainak bik rian pakhat asi cang,

World Meteorological Organization (WMO)-nih nizan ah khan vawlei tuamtu boruak ah Ozone ah Carbon di-oxide tamzia cu an report ah arak langhter cang, tukum May thla ah khan boruak ah Carbon di-oxide (CO2) tel tam lei cu 421 parts per million a asi, a ti, mah cu vawlei nih engine atuah thiam hlan, pre-industrial can lio ah boruak ah CO2 um zat kha a cheu in (50%) hrawng in achapchih cang tinak asi, Carbon di-oxide hi vawlei boruak lumter khawh gas chung ah pawimawh bi kasi, Greenhouse effect gas an timi chung ah um mi asi.

Ni/sun in achuak mi lum/lin (heat) ara mi hmun thum then hmun khat hrawng hi, vawlei tuamtu boruak ah hin van sang hna ah arak kap let than khi asi, hmun thum then hmun hnih hrawng hi vawlei ah arak phan tawn khi asi, Ni lin/lum vawlei ah arak phan mi cu,  vawlei le Rilipi hna nih hin azat ceu in anrak hipbet in lumnak caah arak hman mi asi, a ceu hrawng hi boruak ah an kap chuak than khi asi, Ni lin/lum kha arak luh lei ah can tawi tec hung ah rak lut asi, lum/lin mi kha boruak nih arak tlaih dir khawh lo, mahruang ah Ni zung layer arak lut mi nih hin boruak a lumter ngai ngai khi arak si.

Ni zung/layer nih vawlei arak chun hnu ah sau deuh cawlcang pah in boruak ah arak ikap let than khi asi, Van sang lei ah chuah tlang than ding ah an ikap chuak mi kha boruak ah Carbon di-oxide le atluk pi mi greenhouse gas an timi hna nih anrak tlaih bet tlat khi asi, A lum/lin nak kha vawlei lei ah anrak kap than khi asi, cu bantuk cun kan vawlei hi arak venlum tawn kha asi, Carbon di-oxide hi vawlei boruak ah um lo selaw, lum/lin ikap chuak hi tlaihtu ngei lo in, lum/lin vialte hi van sang lei ah ikap chuak let than dih selaw cun, kan vawlei cung boruak hi a kiik tuk lai ding khi asi, thil nung zeihmanh kan um khawh lai lo, an ti.

Vawlei thiamnak thil hmuh chuah hlan boruak ah carbon di-oxide um zat kha vawlei lum/lin ning tawk tein venhim in atha ngai ko kha asi, atu ah cun minung hna nih vawlei meikhu kan chuahter tamtuk ruang le ram lak thing le mau hna kan vat tuk cang ruang ah hin, CO 2 cu a za ding chauh nak in acheu hrawng tam hi chapchih asi ruang ah alum/lin tuk nak khi asi,Mah nih hin vawlei hi a lum/lin zual deuh deuh ding asi lai tiah, Scientist hna nih an chim, Khaw kheng, khaw lum/lin deuh deuh (heat waves), ruah sur ning dik lo hna aphan telh telh lai khi asi.

Atu lio kan pawngkam hrawnghrang ah mah bantuk Ni lum/link an tuar deuh deuh ding in alang, India thlang lei le Pakistan lei Ni lum/lin tuk mi cu rapthlak taktak khin a phan cang hna, Mah kan vawlei Ni lum/lin rapthlak tuk cang mi hi, kan vawlei minung hna nih kan thil tuah mi Factory, Industry le Lovat le lo hal tamtuk ruang ah hin, kan vawlei boruak chiattertu hi achung ah um mi minung hna hi kan si timi hi Scientist hna nih an tuaktan ning ah an hmuh mi asi, March thla in May thla tiang hi “heat wave” anrak tuar ngai ngai mi khi asi, African ram chung ah um mi hna le bang cu, Ni lum/lin tuk ruang ah ramsa hna zong an thi dih hna khi asi, minung tampi hna nih ti dinding tha an ngei lo pin ah ei/din tiang harnak an tawn lio khi asi.

Myanmar le India chaklei um mi hna hi mi vantha deuh kan si, Pathian pek mi boruak tha kan ngei, Thlasik, Fur, Thal tiah aza tawk chauh in kan pathian nih boruak tha akan pek hi mi van tha taktak kan si, hmun dang bantuk in Ni lum/lin hi tuar ve ning law zeitin dah kan um lai?? Kan khua kan ram ah zeihmanh tuah khawh mi kan ngei rih fawn lo, mi van tha taktak atu dirhmun ah cun kan ngah rih ko hi asi.

East Africa ram hna ah cun kum 3 chung khua lum/lin tuar cang in naite ah khan thla 18 chung cu ruahsur mui an hmuh bak ti lo, atu ah adam mi hna hi UN bawmnak in athi lo chauh khi asi, an tuar ning hi a ralthlak taktak ko cang, Minung 10 million leng hna hi rawltam le ti hal in an um lio khi asi, Scientist hna nih cun vawlei boruak lum/lin hi a zual deuh deuh cang khi asi ruang ah, azia um deuh lei asi rih lo tiah an ti, vawlei lum/lin zual deuh deuh ding hi azia umter ding ah cun, carbon di-oxide tlawmter ahertuk cang, diesel. petrol, lungmeihawl le fossil fuel hman tlawm hi asi, boruak vennak lam ah vawlei acoyah hna hi tanti in boruak tha tuah hi biapi bik ko cang.

Vawlei hi atlau deuh deuh ko cang timi hi adik deuh deuh fawn cang tiah Nikhua can le Science report.